‘’Ik ben een tijdje bij een imam in begeleiding geweest, maar hij weet het zelf ook niet meer. Vandaar dat ik hier bij u ben, in de hoop dat u mij kan helpen met mijn problemen.’’
Dit is een uitspraak die ik in mijn therapiepraktijk vaak hoor bij cliënten die een hulpvraag stellen nadat ze eerder hun toevlucht zochten bij imams, predikers of studenten van kennis maar niet voldoende geholpen konden worden, omdat de hulpvraag hun grenzen te boven gaat.
Dit brengt me bij de vraag wie in de eerste plaats moet worden aangesproken bij de aanwezigheid van psychische problemen of als mensen vastlopen in hun huwelijk of met de opvoeding van hun kinderen.
Vanuit een dominant discours binnen de moslimgemeenschap lijken er vaak een heleboel drempels te bestaan richting de reguliere geestelijke gezondheidszorg, wat maakt dat de stap naar een theoloog of prediker sneller wordt gezet. Dit is ook niet verwonderlijk aangezien de Islam geen ééndagsreligie is, maar alle facetten van het dagelijkse leven beschaduwd. Uiteraard is dit geen probleem als er vragen worden gesteld van spirituele aard. Maar wat doen we wanneer we kampen met ernstige psychische klachten? In dit artikel wil ik kort stilstaan bij een aantal foutieve aannames rondom de geestelijke gezondheidszorg en verduidelijken wat psychologen of psychotherapeuten te bieden hebben.
1. Waarom een psycholoog/therapeut bezoeken als ik Allah heb?
Bij sommige praktiserende moslims speelt het idee dat het vertrouwen op Allah (ook wel tawakkul genoemd) in het gedrang komt als ze een hulpverlener om hulp vragen. Ze wenden zich immers naar de schepping en ervaren dat ze daarmee de rug keren naar Allah, maar is dat echt zo?
Men vroeg aan shaych Ibn Baaz wat vertrouwen in Allah betekent, waarop hij zei:
“Het stellen van iemands vertrouwen in Allah houdt twee zaken in:
1. Vertrouwen op Allah en het geloven dat Hij de Enige is die ervoor zorgt dat getroffen maatregelen effectief zijn. Zijn Voorbeschikking is als volgt: Hij heeft alles voorbeschikt, berekend en geordend. Verheven en geprezen is Hij.
2. Het nemen van passende maatregelen. Het stellen van vertrouwen in Allah betekent niet dat je geen passende maatregelen dient te treffen. Het is gepast om je vertrouwen in Allah te leggen, maatregelen te nemen en je best hiervoor te doen. Degene die zich hiervan onthoudt, is tegen de Wetgeving van Allah en Zijn Bepaling ingegaan. Allah heeft ons bevolen om passende maatregelen te nemen en stimuleert ons om dit te doen. Ook beval Hij Zijn Boodschapper (vrede zij met hem) om dat te doen.”
Hier stelt de shaych duidelijk dat het vertrouwen op Allah niet betekent dat we eindeloos moeten wachten op miraculeuze oplossingen en dat we uit een passieve houding dienen te schieten. Het is fundamenteel onjuist om te denken dat je imaan op een zwak niveau is als je gespecialiseerde hulp zoekt voor een complex probleem, integendeel…
Het is goed dat je in een woelige brand Allah aanroept en hem smeekt om je bij te staan, maar vergeet vooral niet de brandweer te bellen!
2. Psychologen helpen enkel labiele of krankzinnige mensen
Een andere foutieve veronderstelling is dat je enkel de stap zet naar een psycholoog of therapeut als je niet meer helder kan nadenken of de controle volledig kwijt bent. Dit is een beeld dat heerst bij velen, ongetwijfeld gecreëerd of versterkt door films waar een eenzijdig beeld wordt getoond enerzijds, en gebrek aan educatie en dus onwetendheid rondom dit thema anderzijds. Er heerst dus onwetendheid over wat een psycholoog of therapeut precies doet. In het kennismakingsgesprek hoor ik opvallend vaak dat cliënten de verwachtingen hebben dat ik na één gesprek de persoon in kwestie heb ‘doorgrond’ en een doos vol oplossingen kan aanbieden.
In tegenstelling tot het heersende beeld, kan men omwille van allerhande problemen aankloppen bij een hulpverlener: van niet goed in je vel zitten tot overmatig piekeren, depressieve gevoelens, angsten, eetstoornissen, slaapproblemen, een laag zelfbeeld, partnerrelatieproblemen, onhandelbaar gedrag (bij kinderen), etc.
Ik begrijp dat de stap naar een hulpverlener niet eenvoudig is, het vraagt je immers om jezelf kwetsbaar te stellen en zeer persoonlijke zaken te delen met een onbekend persoon. Wij, psychologen, zijn echter opgeleid om bepaalde methodieken en theoretische kaders te gebruiken om mensen (nieuwe) inzichten mee te geven omtrent hun problemen in de hoop dat ze daar beter mee kunnen omgaan en hun problemen veranderd zien.
3. Ik zou nooit naar een psycholoog gaan omdat ze me zullen brainwashen en ver weg houden van religie
Helaas zie ik onder jonge praktiserende moslims vaak een verkeerd begrip van psychologie en dat dit vaak wordt verward met filosofie. Een psycholoog kan uiteraard nieuwsgierig zijn naar de ideologie van zijn/haar cliënt, maar een theologisch kader zal an sich nooit in twijfel getrokken of weerlegd worden.
Het is immers niet de bedoeling om aan cliënten mee te geven wat ze wel of niet moeten geloven. Wij bevragen in de eerste plaats het persoonlijke verhaal van cliënten om het totaalplaatje helder te krijgen. Adviezen geven om minder met religie bezig te zijn is echter niet de bedoeling, sterker nog, we proberen juist weg te blijven van waarheidsgevechten – daar waar filosofen juist wél naartoe werken.
Tegelijkertijd is het natuurlijk raadzaam om te kiezen voor een moslimpsycholoog, die culturele en religieuze achtergrond van de moslimpatiënt beter begrijpt.
4. Psychologen schrijven bij psychische problemen pillen voor waardoor je verandert in een plant
Allereerst mogen psychologen of therapeuten zelf geen medicatie voorschrijven. Het zijn vooral de psychiaters die een medicamenteuze aanpak uitwerken. De psycholoog of therapeut gebruikt enkel gesprekken (of lichaamsgerichte oefeningen) om cliënten te helpen met hun issues.
Betekent dit dat medicatie helemaal niet ter sprake komt bij ons? Uiteraard wel, maar hier grijpen we vooral naar als we het gevoel hebben dat bepaalde complexe problemen in die mate aanwezig zijn dat medicatie moet worden voorgeschreven om weer tot rust te kunnen komen.
Wij geloven dan ook niet in medicatie als structurele oplossing, maar slechts als middel om rust, controle en stabiliteit in te bouwen in het leven van de cliënten. Er moet dan ook sprake zijn van een verontrustende situatie vooraleer men überhaupt kiest voor een medicamenteuze aanpak. Medicatie kan samengevat bepaalde symptomen de kop indrukken, maar het neemt de kern van
het probleem niet weg. In de praktijk zien we dan ook vrijwel altijd dat een medicamenteuze behandeling gepaard gaat met gesprekstherapie.
5. Ik kan niet praten over islamitische aspecten met een psycholoog, ze zullen het nooit begrijpen
Het klopt dat een psycholoog geen theoloog is, maar dat betekent niet automatisch dat psychologen totaal geen kaas hebben gegeten van de fundamenten van de Islam.
Tegenwoordig zijn er in de grote steden in Nederland en België vaker psychologen te vinden met een islamitische achtergrond die spiritualiteit ook een plaats geven in het spreken.
Sterker nog, vanuit onze praktijk Al Miezaan komen religie en fiqh (jurisprudentie) in de meeste gevallen aan bod tijdens de therapeutische gesprekken. Ik wil wel benadrukken dat er geen fatawa worden uitgevaardigd bij ons, maar indien nodig raadplegen we imams of Islamdocenten als daar diepgaande of complexe vragen over worden gesteld.
Andersom krijgen we soms doorverwijzingen van imams of Islamdocenten als cliënten een hulpvraag stellen rond rituelen die zijn uitgemond in een vorm van dwang, bijvoorbeeld bij spirituele OCS (obsessieve-compulsieve stoornis). Dit is een stoornis waarbij mensen op dwangmatige wijze bezig zijn met spirituele handelingen, waardoor ze zichzelf daar volledig in verliezen en de controle kwijt raken. Een veelvoorkomend voorbeeld is de preoccupatie met het meermaals wassen van bepaalde lichaamsdelen tijdens het verrichten van de wudoe om er zeker van te zijn dat de rituele wassing volledig en correct werd uitgevoerd.
Vandaag de dag is er dan ook een degelijk aanbod aan islamitische hulpverleners die voldoende theoretische kaders mee hebben rond de ontwikkeling van mentale stoornissen én daarnaast ook feeling hebben met islamitische rituelen en de jurisprudentie daarrond. Dit maakt dat beide werelden mooi samenvloeien in een hulpverleningslandschap.
6. De gelovige is een spiegel voor de gelovige
Het is overgeleverd door Aboe Hoerayrah dat de Profeet (vrede zij met hem) zei: “De gelovige is een spiegel voor de gelovige.”1
In moderne Islamic Counselling praktijken wordt dit als vertrekpunt genomen voor een therapeutische basishouding in een hulpverleningsrelatie. Een therapeut heeft naar analogie van een spiegel de taak om (in een vertrouwelijke omgeving) te projecteren wat hij/zij op afstand hoort, ziet en voelt bij de cliënt.
Dat het leven soms uitdagingen met zich meebrengt is een belofte van Allah. Hij – soebhanahoe wa ta’ala – vermeldt in de Koran het volgende vers:
Denken de mensen (werkelijk) dat zij met rust zullen worden gelaten, als zij zeggen: “Wij geloven”, en dat zij niet beproefd zullen worden? En voorzeker, Wij hebben degenen vóór hen beproefd. En Allah zal zeker degenen die oprecht zijn tonen en Hij zal zeker de leugenaars tonen.2
Beproevingen zijn nu eenmaal een onderdeel van het leven, maar dit mag niet betekenen dat we in een passieve houding mogen schieten en dienen te wachten tot een oplossing uit de hemel valt.
Wanneer men geruime tijd onderhevig is aan stress, dan ontstaat er vaak een patroon van handelingen, gedachten en gevoelens die de moeilijkheden op zich niet wegnemen. Dan kan het een grote meerwaarde zijn om daarover in dialoog te gaan met iemand die de verantwoordelijkheid heeft om op een open en eerlijke manier inzichten mee te geven. Inzichten die inefficiënte patronen kunnen breken en de cliënt op een andere, frisse manier kan doen kijken naar de issues die zich voordoen.
Hoe ontlastend moet het wel niet zijn om – in een maakbare wereld waar veel draait rond het tonen van vaardigheden, bezittingen en kennis – in alle eerlijkheid je hart te kunnen luchten bij een vertrouwelijke figuur die je de hand uitreikt om samen op zoek te gaan naar oplossingen?
Het is eigen aan de mens dat beproevingen – in welke vorm dan ook – hen overvallen, maar het is ook van de natuurlijke aanleg van de mens om problemen te verhelpen. Hoe menselijk ben jij in deze?
