Islamitische opvoeding II: de ontwikkelingsfases (voorbereiding, zwangerschap en geboorte)

In deel 1 van de serie over islamitische opvoeding hebben we gezien dat ouders een grote invloed hebben op de manier waarop hun kinderen de Islam praktiseren en hoe ouders dit kunnen uitoefenen. In dit deel zullen we beginnen met de ontwikkelingsfases die kinderen doormaken en hoe we tijdens iedere fase de liefde van Allah en Zijn aanbidding aan ze mee kunnen geven. Een islamitische opvoeding dient naast het aanleren van de aanbiddingen ook gefocust te zijn op alle aspecten van de ontwikkeling van het kind, zoals de cognitieve en emotionele aspecten van iedere ontwikkelingsfase, alsook het vermijden van gevaren die leeftijdsspecifiek zijn. In dit artikel zullen we het na een algemeen deel hebben over de voorbereidingsfase, de zwangerschap en de geboorte.

Het doel van een islamitische opvoeding
Het doel van een islamitische opvoeding is om de natuurlijke aanleg van de mens te behouden.
Ieder mens is namelijk geboren met het geloof in Allah en het verlangen om toenadering tot Hem te zoeken. Het behoud van dit gevoel gaat volgens ustadha Sawsan Imady in drie stappen:¹

1. Verwondering: door de schepping van Allah te observeren en daardoor verwonderd te raken, ontstaat er in het kind een verlangen om de Schepper te leren kennen.
2. Verlangen: het gevoel van verwondering leidt vervolgens naar het verlangen om de Schepper te aanbidden en te bedanken om nader tot Hem te komen.
3. Relaties: ten slotte komt het kind erachter dat zijn liefdevolle relatie tot zijn Schepper ook tot een soortgelijke relatie met anderen moet leiden. Het kind leert om geliefd te worden en over Allah te leren van anderen, zoals de metgezellen naar Allah werden geleid via de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam. Vervolgens geven we dit gevoel door aan anderen door het hebben van een mooi karakter en het uitdragen van het geloof.

In de eerste stap wordt het kind cognitief geprikkeld, hij wordt tot denken gezet. Dit kan op elke  leeftijd door verschillende dingen teweeggebracht worden waar het kind aandacht voor heeft. Een baby vindt het bijvoorbeeld reuze interessant als zijn ouders verdwijnen en weer tevoorschijn komen. Een groter kind kan gefascineerd zijn van insecten observeren. Als dit gevoel van verwondering is aangewakkerd, ontstaat er een kans om samen met het kind Allah te gedenken en bedanken. Ten slotte wordt er een beroep gedaan op de emotionele ontwikkeling van het kind. Het kind leert eerst zichzelf kennen door zijn relatie met zijn ouders, vervolgens breidt zijn aandacht steeds verder uit naar de buitenwereld, totdat het kind beseft dat het onderdeel uitmaakt van alles om zich heen en hier invloed op heeft en door beïnvloed wordt.

De opvoeding van kinderen moet zo vroeg mogelijk beginnen en zo min mogelijk vertragingen oplopen. Kinderen maken namelijk verschillende fases mee waarin ze bepaalde dingen beter en sneller kunnen leren. Als deze fases gemist worden, kan het heel moeilijk worden om dingen later recht te zetten. Daarnaast moet er in de opvoeding heel vaak herhaald worden en is daar veel tijd voor nodig.

Zoals ik in deel 1 van deze serie had aangegeven, dienen ouders eerst aan hun eigen manier van praktiseren te werken voordat ze hetzelfde van hun kinderen kunnen verwachten. Het is belangrijk om een goed voorbeeld te zijn voor onze kinderen. Onze daden van aanbidding hebben namelijk een effect op hen. In Soerah al-Kahf, vers 82, legt al-Gidr aan Moesaa (‘alayhis-salaam) uit, waarom hij de muur repareerde zonder er iets voor te vragen:

“En wat betreft de muur: die behoorde toe aan twee jongelingen die wees waren in de stad en eronder lag een schat die bestemd was voor hen, en hun vader was een oprechte man geweest. Daarom wenste jouw Heer dat zij hun volwassen leeftijd bereikten en (dan) hun schat er uit haalden, als Barmhartigheid van jouw Heer. En ik deed het niet uit mijn eigen wil; dat is de uitleg over hetgeen waarmee jij niet in staat was geduld te hebben.”

Omdat de (voor)vader van de twee weeskinderen een rechtschapen man was, beschermde Allah hen en hun erfenis. Dit vers was een grote motivatie voor de vrome voorgangers. Als ‘Abdullah ibn Mas’oed het nachtgebed (qiyaam al-layl) verrichtte, keek hij naar zijn zoon en zei hij “dit is voor jou” en reciteerde “en hun vader was een oprechte man geweest.”

Ook Sa’ied ibn al-Musayyab zei op een dag tegen zijn zoon: “Ik zal mijn gebeden vermeerderen omwille van jou.”

De voorbereidingsfase
In de voorbereidingsfase dienen we eerst zeker te zijn dat we zelf zijn zoals we willen dat onze kinderen zullen zijn. Als dat het geval is, zal ons belangrijkste criterium bij het zoeken van een partner, de mate waarin hij of zij ons dichter bij Allah brengt zijn. We dienen tevens te overwegen in welke mate deze partner een goed voorbeeld zal zijn als ouder en of hij of zij een ondersteunende rol zal vervullen bij de opvoeding van het kind. Het huwelijk bereidt je vervolgens voor op het ouderschap. Door het leven met een partner leer je onder andere dat je altijd rekening moet houden met een ander en om geduldig en liefdevol te zijn. Je leert je eigen gebreken kennen en op welke gebieden je jezelf moet ontwikkelen.

De zwangerschap
Tijdens de zwangerschap dient de moeder alleen voedsel in te nemen dat halaal is, dat wil zeggen dat het voedsel zelf halaal (en niet haraam) moet zijn, maar ook dat het gekocht is met geld uit een halaal inkomen. Daarnaast dient de moeder zoveel mogelijk goede daden te verrichten. Toen de moeder van Maryam (‘alayha as-salaam) zwanger werd, wilde ze Allah bedanken door het grootste bezit dat ze had, aan Allah te offeren.

“(Weet dan) toen de vrouw van ‘Imraan zei: “O, Mijn Heer! Ik draag aan U op wat in mijn baarmoeder is, dat het vrij zal zijn (om U te dienen), neem dit dus van mij aan. Waarlijk, U bent de Alhorende, de Alwetende.”²

Op dezelfde manier zouden zwangere vrouwen de nabijheid van Allah moeten zoeken door Hem te aanbidden en goed met mensen om te gaan. Het krijgen van kinderen is een grote gunst. Als we dit beseffen en hiervoor dankbaarheid tonen, zal Allah ons begunstigen met de vroomheid en het mooie karakter van onze kinderen.

Een foetus hoort met 18 weken zwangerschap zijn eerste geluiden. Met 25 weken reageert hij op geluiden die hij hoort en in de derde trimester van de zwangerschap kan hij de stem van zijn moeder herkennen.³ Naarmate het brein van het kind rijpt, kunnen deze geluiden zelfs opgeslagen worden in zijn geheugen. De foetus kan op heel veel manieren indrukken uit de wereld tot zich nemen en een relatie beginnen te vormen met zijn ouders. Ouders dienen al tijdens deze periode een warme omgeving te creëren voor hun kind.

De geboorte
Bij de geboorte dienen de islamitische rituelen, zoals het opzeggen van de adhaan en de iqaamah, uitgevoerd te worden. Shaykh al-‘Uthaymien zei hierover: “Dit vindt plaats op de dag van de geboorte zoals dat vastgesteld is in de overleveringen. En de wijsheid hierachter is dat het eerste wat het kind hoort, de adhaan is, die het volgende inhoudt:

• De Verhevenheid van Allah
• De Eenheid van Allah
• De uitnodiging tot het gebed
• De uitnodiging tot het welslagen.

Het is dus alsof deze rituelen een poort openen in het hart van het kind, en het kind herinnerd wordt aan het doel van zijn bestaan, namelijk het kennen en aanbidden van Allah.”⁴ 

Valkuilen tijdens deze periode
We horen vaak mensen zeggen: “Het kind zal het zich echt niet meer herinneren dat het dit en dat heeft meegemaakt.” Hier zit een kern van waarheid in, maar deze benadering vormt mijns inziens een grote valkuil. Ieder mens heeft een impliciet en expliciet geheugen. Bij de geboorte is alleen het impliciete geheugen actief. Alles wat een kind meemaakt tot de leeftijd van 1,5 jaar wordt enkel opgeslagen in het impliciete geheugen. Hieronder vallen dingen zoals aangeleerd gedrag, emoties, percepties en lichamelijke herinneringen. Tijdens het hele leven zijn deze herinneringen aanwezig in het brein maar een mens kan zich deze herinneringen niet duidelijk voor de geest halen. Dit is wel mogelijk met herinneringen die worden opgeslagen in het expliciete geheugen vanaf 1,5 jaar. Deze herinneringen kunnen letterlijk herinnerd worden en kunnen ook woorden bevatten.

Het impliciete geheugen is zeer belangrijk voor de toekomst van een kind, want het wordt gevormd door onze eerste relaties met onze verzorgers en bepaalt voor een groot deel hoe we reageren op onze ervaringen en hoe we ons gedragen in onze relaties voor de rest van ons leven. Bijvoorbeeld: als een baby huilt en stress ervaart en de moeder het kind oppakt en troost, dan zal het kind (impliciet) leren dat de aanwezigheid van zijn moeder rust en veiligheid brengt, als dit patroon zich telkens herhaalt. Ook leert het kind dat hij in staat is om zijn behoeftes te uiten en dat deze behoeftes serieus worden genomen door de omgeving.⁵ Als het kind op volwassene leeftijd stress ervaart, zal het ook de aanwezigheid van een nabije persoon verlangen en dit opzoeken. Deze volwassene zal niet bij iedere tegenslag verlamd raken maar datgene opzoeken wat hem gerust kan stellen, zoals het aanbidden van Allah.

Het is dus cruciaal dat ouders zoveel mogelijk proberen te voorzien in de basisbehoeftes van hun kind zoals veiligheid en troost vanaf de geboorte, zodat het kind later gezonde relaties kan koesteren met zijn ouders, partner, eigen kinderen en de rest van de ummah.

De implicaties van hoe we als baby zijn behandeld gaan verder dan onze relaties met anderen. Veel belangrijker dan dat is, dat het een effect heeft op de relatie tussen onszelf en Allah. Onze opvoeders leren ons (onbewust) al heel vroeg hoe we naar onszelf en het leven moeten kijken.⁶ Als we bijvoorbeeld leren dat het leven staat voor lijden, dan zullen we bijvoorbeeld moeite kunnen hebben met het goede verwachten van Allah. Als we leren dat we ons moeten schamen voor wie we zijn, zullen we moeite kunnen hebben met geloven dat Allah ons kan vergeven en dus ook met vergiffenis vragen.

Als deze periode van je kind je is ontgaan terwijl je niet de meest optimale omstandigheden hebt kunnen bieden aan je kind, treur dan niet. Er doen zich steeds nieuwe situaties voor waarin we de relatie met ons kind kunnen versterken. In het volgende artikel zal ik hiervoor een simpele maar zeer effectieve techniek bespreken.