Hoe wordt jouw erfenis straks verdeeld?

Het erfrecht in de Islam is gedetailleerd voorgeschreven met een bindend karakter en is niet overgelaten aan de wensen van de persoon die komt te overlijden. Ooit stilgestaan bij hoe jouw erfenis straks verdeeld wordt?

Wanneer een familielid komt te overlijden gaat dit niet alleen gepaard met veel verdriet maar moet er vaak ook veel geregeld worden. Nadat een arts het overlijden heeft vastgesteld moet er contact worden opgenomen met overheidsinstanties, de uitvaartondernemer, het pensioenfonds en nog veel meer. Eén van de zaken die geregeld moet worden en tegenwoordig door veel moslims over het hoofd wordt gezien, is het verdelen van de erfenis volgens het islamitische recht.

Het verdelen van de nalatenschap volgens het islamitische recht is een verplichting en niet optioneel. Er zijn weinig voorschriften in de Koran te vinden waarover Allah zo nadrukkelijk en expliciet stelt dat het een verplichting is waar niet van mag worden afgeweken.

Erfrecht in de Koran
Allah zegt over het feit dat Hij degene is die bepaalt wie het recht heeft om te erven en wie niet:

En voor eenieder van jullie hebben Wij erfgenamen bepaald die recht hebben op wat de ouders en verwanten nalaten.¹

In de samenleving waar de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, naartoe gestuurd werd was men gewend om de erfenis enkel te verdelen onder volwassen mannen. Zij zijn de stam immers het meeste tot nut, omdat zij vechten en oorlog voeren ter bescherming van de stam.² Vrouwen werden hierdoor uitgesloten van de erfenis. Naar aanleiding hiervan openbaarde Allah het volgende vers, om duidelijk te maken dat zowel mannen als vrouwen het recht hebben om te erven:

Voor de mannen is er een aandeel van wat de ouders en verwanten nalaten en voor de vrouwen is er een aandeel van wat de ouders en verwanten nalaten, ongeacht of het [nalatenschap] veel of weinig is. [En dit betreft] een verplicht aandeel.³

Om te voorkomen dat men vervolgens denkt dat vrouwen alleen een deel van de erfenis toekomt als een vermogend persoon overlijdt die veel eigendommen nalaat, benadrukt Allah: ‘’Ongeacht of het veel of weinig is.’’⁴ Oftewel: in alle scenario’s erven zij, ongeacht hoeveel er wordt nagelaten. Tot slot benadrukt Allah het feit dat wat Hij oordeelt aangaande erfrecht bindend is en dat hier niet van mag worden afgeweken: ‘’[En dit betreft] een verplicht aandeel.’’⁵

Naast vrouwen werden ook kinderen uitgesloten van de erfenis, vanwege dezelfde reden. Zij waren immers niet degenen die de stam beschermden en hen eer bezorgden door namens de stam ten strijde te trekken. Allah benadrukt onmiskenbaar dat het een misdaad is om de eigendommen die het kind wiens ouder(s) overlijdt toekomt onrechtmatig te consumeren. Hieronder valt ook het niet aan hen toekennen van de erfenis die hen toekomt volgens het islamitische recht. Allah zegt:

Voorzeker, degenen die de eigendommen van de wees onrechtmatig consumeren, consumeren slechts vuur in hun buiken. En zij zullen een laaiend Vuur binnentreden.⁶

Dit behoort tot de zwaarste bedreigingen die in de Koran geuit zijn bij overtredingen en dat wijst op het feit dat dit behoort tot de grootste zondes.⁷

Vervolgens, wanneer Allah na deze algemene bepalingen de gedetailleerde regelgevingen noemt omtrent het erfrecht, opent Hij met de Woorden:

Allah beveelt jullie betreffende [het verdelen van de erfenis onder] jullie kinderen.⁸

Ook maakt Allah duidelijk waarom Hij de bepalingen en gedetailleerde regelgevingen op Zich heeft genomen en dit niet heeft overgelaten aan het oordeel van de persoon die komt te overlijden. Allah zegt:

Jullie vaders of jullie kinderen: jullie weten niet wie van hen jullie het meeste zal baten.⁹

Men is geneigd om te bepalen wie van zijn naasten hem het meeste van nut is (geweest) en die vervolgens te begunstigen met de erfenis of het grootste deel daarvan. Dit is exact wat vandaag de dag ook gebeurt, waarbij de erfenis oneerlijk wordt verdeeld onder de kinderen of naasten of een ouder een kind zelfs onterft. Dit zal altijd tot oneerlijke verdelingen leiden en conflicten in de hand werken, omdat de mens niet in staat is volledig te overzien wie hem het meeste van nut is tijdens zijn leven, na zijn overlijden en in het hiernamaals. Dit is simpelweg niet objectiveerbaar en door een persoon niet te beoordelen. Om die reden is het meest rechtvaardige dat Allah, Degene die alles overziet en van alles op de hoogte is, het erfrecht uiteenzet en bepaalt wie waar recht op heeft.¹⁰ Daarom sluit Allah dit vers af met de volgende Woorden:

Als een bepaling van Allah. En Allah is zeker Alwetend, Alwijs.¹¹¹²

Tot slot sluit Allah de regelgevingen rondom het erfrecht af, door nog eens ondubbelzinnig duidelijk te maken dat van Zijn bepalingen niet mag worden afgeweken, onder geen enkel voorwendsel. Allah zegt:

Dit zijn de grenzen van Allah. En wie Allah en Zijn Boodschapper gehoorzaamt, hem zal Hij het Paradijs doen betreden waaronder rivieren stromen. Eeuwig verblijven zij daarin en dat is de geweldige overwinning. En wie Allah en Zijn Boodschapper ongehoorzaam is en Zijn grenzen overschrijdt, hem doet Hij het Hellevuur betreden waar hij eeuwig zal verblijven. En voor hem is een vernederende bestraffing.¹³

Hoe is jouw erfenis geregeld?
Het erfrecht in de Islam is gedetailleerd voorgeschreven met een bindend karakter en is niet overgelaten aan de wensen van de persoon die komt te overlijden of de erfgenamen.¹⁴

Dit betekent dus dat een aantal praktijken die vaak voorkomen in verschillende moslimculturen of gebruikelijk zijn in Nederland (en toegestaan volgens het Nederlandse recht), islamitisch gezien verboden zijn.

Zo gebeurt het vaak dat vrouwen of minderjarige kinderen buiten beschouwing worden gelaten wanneer een familielid komt te overlijden en de erfenis wordt vastgehouden door een aantal mannelijke familieleden of de echtgenote van de overledene. Dit leidt regelmatig tot conflicten en het verbreken van familiebanden. Verder is het onterven van een erfgenaam of de ene erfgenaam een groter of kleiner aandeel toekennen dan in het islamitische recht is bepaald, niet toegestaan.

Ook de erfrechtbepalingen in het Nederlandse recht zijn in strijd met die van het islamitische recht en mogen daarom niet worden aangehouden door een moslim.¹⁵ En het feit dat het dominante rechtssysteem dat nu eenmaal zo voorschrijft is geen excuus of belemmering, omdat het Nederlandse recht de ruimte geeft om door middel van een testament zelf te bepalen hoe jouw erfenis (grotendeels) wordt verdeeld.

Dit betekent dat je als moslim het initiatief moet nemen om ervoor te zorgen dat jouw erfenis, maar ook die van je ouders als zij overlijden in jouw aanwezigheid, islamitisch verantwoord verdeeld wordt.

Wat nu?
Het doel van dit artikel is om het bewustzijn hieromtrent aan te wakkeren en het belang ervan te onderstrepen. Als de situatie zich voordoet dat een familielid komt te overlijden van wie jij erft, is het belangrijk om de situatie voor te leggen aan een imam of een islamgeleerde, zodat hij een accurate berekening kan maken overeenkomstig de islamitische erfrechtbepalingen.

Voor je eigen nalatenschap is het erg belangrijk dat je dit onderwerp binnen je gezin bespreekbaar maakt en ervoor zorgt dat iedereen op de hoogte is van het belang en het gewicht van dit thema in de Islam. Tot slot is het ten zeerste aan te raden om een testament op te stellen waarmee je waarborgt dat jouw nalatenschap wordt verdeeld volgens het islamitisch erfrecht. Hierover in een volgend artikel meer, inshaa-Allah.