9 veelgestelde vragen over zakaat al-fitr

Jaarlijks wanneer het einde van ramadan in zicht is, zitten veel moslims met vragen over zakaat al-fitr. Wat moet ik uitgeven? Hoeveel en aan wie? Aan de hand van negen vragen zet ustaad Mohamed Akkouh uiteen, wat een moslim moet weten om zijn zakaat al-fitr correct uit te geven.

 

1. Wat is zakaat al-fitr?
Zakaat al-fitr is een liefdadigheid in de vorm van voedsel die aan het einde van Ramadan verplicht door moslims wordt uitgegeven aan de behoeftigen.

Let op: zakaat al-fitr (zakaat i.v.m. ontvasten) is niet hetzelfde als zakaat al-maal (zakaat over het vermogen). Dit zijn twee losstaande verplichtingen die apart van elkaar moeten worden voldaan.

2. Wat is de wijsheid achter zakaat al-fitr?
Het is een aanbidding die een moslim reinigt van nutteloze en onzedelijke spraak die tijdens Ramadan plaatsvond. Daarnaast is het een voorziening en verblijding voor de behoeftigen op al-‘Ied. Ibn ‘Abbaas zei:

De Boodschapper van Allah ﷺ heeft zakaat al-fitr verplicht gesteld als reiniging voor de vastende van nutteloze en onzedelijke spraak en als voeding voor de behoeftigen.¹ 

Bovendien is het een uiting van dankbaarheid naar Allah, omdat Hij ons in staat stelde deze mooie maand van aanbidding te vervolmaken.²

3. Voor wie is het verplicht?
Zakaat al-fitr is verplicht gesteld voor elke moslim die daartoe in staat is. Ibn ‘Umar zei:

De Boodschapper van Allah ﷺ heeft zakaat al-fitr verplicht gesteld; één saa’ aan dadels of één saa’ aan gerst, voor de slaaf en de vrije persoon, de man en de vrouw, het kind en de oudere van de moslims.³

En in een andere versie van de overlevering:

…voor elke (levende) ziel van de moslims.⁴ 

Dit toont aan dat zakaat al-fitr verplicht is voor alle moslims: voor zowel mannen als vrouwen en voor zowel kinderen als volwassenen. Ook voor minderjarige kinderen en verstandelijk beperkten moet dus zakaat al-fitr worden uitgegeven.⁵

Een moslim wordt geacht in staat te zijn zakaat al-fitr uit te geven, zodra hij een overschot heeft na voorzien te hebben in de basisbehoeften van zichzelf en zijn gezin, gedurende de nacht en dag van al-‘Ied.⁶

4. Wie moet het uitgeven namens wie?
Een man dient het uit te geven namens zichzelf en eenieder voor wie hij onderhoudsplichtig is, zoals zijn echtgenote en kinderen.⁷ Als een man volwassen is en een eigen inkomen heeft, dient hij het zelf uit te geven. Hetzelfde geldt voor een alleenstaande moeder; zij dient het namens zichzelf uit te geven en, als de vader van de kinderen hen niet onderhoudt, namens de kinderen. Al het voorgaande heeft te maken met bij wie in beginsel de verantwoordelijkheid voor het uitgeven van de zakaat al-fitr ligt. Als twee mensen echter, ongeacht hun relatie, met elkaar overeenkomen dat de ene het namens de andere uitgeeft, is dat altijd toegestaan.

Het is aanbevolen om zakaat al-fitr uit te geven namens een ongeboren vrucht.⁸ Dit is echter niet verplicht met consensus van de geleerden, omdat het kind nog niet geboren is.⁹

Het moment waarop de verplichting van zakaat al-fitr definitief wordt, is zonsondergang (al-maghrib) op de vooravond van al-‘Ied.¹⁰ Dat is het ‘toetsingsmoment’ waarop bepaald wordt of iemand zakaat al-fitr dient af te dragen of niet en zo ja, namens wie.

Als iemands kind dus vóór al-maghrib geboren wordt, dan betekent dit dat de vader het namens dit kind moet afdragen. Echter, als het kind vlak ná al-maghrib geboren wordt, is dit niet verplicht. En als een man vlak vóór al-maghrib trouwt en het huwelijk consummeert, moet hij zakaat al-fitr namens zijn echtgenote uitgeven, terwijl hij dit niet verplicht is als de huwelijksovereenkomst of de consummatie daarvan ná al-maghrib plaatsvindt. En als iemand als behoeftige wordt beschouwd bij al-maghrib en later op de nacht of de volgende ochtend ruim voldoende voedsel heeft, vanwege het ontvangen van zakaat al-fitr, dan is hij niet verplicht om óók zakaat al-fitr uit te geven.¹¹

5. Wat en hoeveel moet ik uitgeven?
Per persoon moet 2,5 kg¹² aan lang houdbaar basisvoedsel worden uitgegeven, zoals rijst, meel, pasta of linzen. Het is goed om hier iets extra’s bij te doen, wat ervoor zorgt dat het gemakkelijk en aangenaam te consumeren is voor behoeftigen. Dit kan iets zijn wat gebruikt wordt om het eten te koken, zoals olie, of ingrediënten zoals bepaalde groenten. Deze toevoegingen mogen geen deel uitmaken van de 2,5 kg, want die moet uitsluitend uit basisvoedsel bestaan.

6. Mag ik ook geld in plaats van eten uitgeven?
De meerderheid van de geleerden is van mening dat zakaat al-fitr in de vorm van voedsel uitgegeven moet worden en dat het niet toegestaan is dit te doen in de vorm van geld.¹³ Dit omdat de Profeet ﷺ bevolen heeft het uit te geven in de vorm van voedsel, ondanks dat zij destijds ook geld tot hun beschikking hadden.¹⁴

7. Wanneer moet het worden uitgegeven?
Het beste moment om het uit te geven is in de ochtend van al-‘Ied, vlak voor het ‘Ied gebed.¹⁵ Als het ‘Ied gebed niet wordt verricht, zoals in de meeste steden in Nederland momenteel, hanteer je als eindtijd het tijdstip waarop normaal gesproken – dus in de voorgaande jaren – het ‘Ied gebed verricht wordt.

Het mag ook één of twee dagen vóór al-‘Ied worden uitgegeven¹⁶, oftewel vanaf de 29^e van Ramadan. Het was de praktijk van de sahaabah om het één of twee dagen vóór al-‘Ied uit te geven.¹⁷ Sterker nog, sommige geleerden hadden zelfs de voorkeur om het één of twee dagen van tevoren te geven, om te voorkomen dat iemand op de dag van al-‘Ied geen persoon kan vinden die er recht op heeft en zo de eindtijd overschrijdt. Maar ook zodat de behoeftige de voorziening tijdig ontvangt en zich zo beter kan voorbereiden op al-‘Ied.¹⁸

Als iemand te laat is met het uitgeven van zakaat al-fitr, blijft dit openstaan als schuld en dient het zo snel mogelijk alsnog uitgegeven te worden.¹⁹

8. Aan wie moet ik het geven?
Het moet worden uitgegeven aan arme en behoeftige moslims. Oorspronkelijk dient eenieder zakaat al-fitr uit te geven in de eigen regio. Het is echter toegestaan, en in bepaalde gevallen zelfs verplicht, om het naar andere gebieden in de wereld te sturen, als men geen behoeftigen vindt in de eigen regio of als de nood daar hoger is.²⁰ De transactiekosten voor de verzending naar het buitenland komen voor rekening van de persoon die de zakaat verstuurt en mogen niet ingehouden worden op de zakaat al-fitr.

Het is toegestaan om de zakaat al-fitr van één persoon te verdelen onder meerdere behoeftigen of andersom.²¹

9. Mag ik het ook aan een goed doel of de moskee geven?
Veel mensen weten niet zo gauw een behoeftig gezin te vinden. Het is daarom belangrijk dat er liefdadigheidsinstellingen zijn die een groot netwerk van behoeftige gezinnen hebben. Hierdoor kunnen moslims altijd hun zakaat al-fitr uitgeven, ook als zij zelf niet weten aan wie. Ook zorgt dit ervoor dat de voorzieningen evenwichtig worden verdeeld over een grote groep behoeftigen.

Als iemand zijn zakaat al-fitr uitgeeft via een liefdadigheidsinstelling, moskee, familielid of kennis in het buitenland, treedt de instelling of persoon op als vertegenwoordiger en gemachtigde (wakiel) van degene die uitgeeft. Hierdoor is het toegestaan om geld over te maken naar de instelling, op voorwaarde dat deze er basisvoedsel van koopt en dit overhandigt aan de behoeftigen. Het overmaken van geld kan al ruim vóór al-‘Ied gebeuren, zolang de instelling de zakaat al-fitr in de voorgeschreven periode (tussen 29 Ramadan en het ‘Ied gebed) overhandigt aan de behoeftige.

Zodra een instelling of vertrouwenspersoon de donaties gebruikt voor een ander doel dan het voeden van de behoeftigen, is het niet toegestaan om de zakaat al-fitr hieraan uit te geven. Zoals eerder uiteengezet, is het volgens de meerderheid van de geleerden ook niet toegestaan je zakaat al-fitr via deze weg af te dragen als de persoon of instelling de zakaat al-fitr aan de behoeftige overhandigt in de vorm van geld. Tot slot moet deze, zoals de sharie’ah voorschrijft, het enkel onder behoeftige moslims verspreiden.²²

Moge Allah onze vasten, gebeden, donaties en overige goede daden accepteren. En vrede en zegeningen zij met onze Profeet, zijn familieleden en metgezellen.