3 redenen waarom je de Koran niet kan interpreteren zoals jij wil

Er is een moderne trend gaande waarin veel mensen, moslims en niet-moslims, een ‘nieuwe lezing’ of ‘nieuwe interpretatie’ van de Koran promoten. Hoeveel ruimte geeft de Islam ons hierin?

In elke taal zijn er woorden en zinnen die op meerdere manieren geïnterpreteerd kunnen worden. Soms omdat een bepaald woord meerdere betekenissen kan hebben. Een bank waar je op zit is niet dezelfde bank als de instelling waaraan je je geld uitleent. En soms omdat de zinsconstructie maakt dat je het op verschillende manieren kan begrijpen. Neem de volgende zin als voorbeeld: ‘Leer je huisdier gehoorzamen.’ De eerste betekenis die waarschijnlijk in je opkomt, is dat de spreker wil zeggen dat je je huisdier moet aanleren naar jou te luisteren. De spreker kan echter ook bedoelen dat jíj diegene bent die moet leren naar het huisdier te luisteren. En als ouders verwijtend tegen hun kind zeggen: ‘We vroegen je zaterdag thuis te blijven,’ had het kind dan zaterdag thuis moeten blijven of hebben zij op zaterdag gevraagd om op een niet genoemd moment thuis te blijven?

Roland Barthes, een Franse filosoof, publiceerde in 1968 een essay genaamd ‘La mort de l’auteur’, oftewel ‘De dood van de auteur’. Met dit essay wilde Barthes een verandering teweeg brengen in de manier waarop we teksten en boeken lezen. Hij beweerde dat we elke tekst moeten loskoppelen van de schrijver en diens intentie. Hij vond dat we de lezer moeten bevrijden van de eenzijdige interpretatie van de auteur en dat lezers vrij moeten zijn in het interpreteren van een tekst, zonder daarbij rekening te hoeven houden met de achtergrond of bedoeling van de schrijver. ‘De geboorte van de lezer zal enkel mogelijk zijn door de dood van de auteur,’ aldus Barthes.

Barthes’ theorie is wellicht bruikbaar wanneer je in een boekenclub gezamenlijk filosofeert over een oud cryptisch gedicht, zonder waarde te hechten aan de oorspronkelijke boodschap van de auteur. Wanneer het echter je doel is om de betekenissen te achterhalen zoals de schrijver of spreker die bedoeld heeft, is Barthes’ theorie alles behalve bruikbaar. Woorden staan namelijk in dienst van betekenissen en niet andersom. Barthes’ manier van omgaan met teksten­­­­­­—en communicatie in het algemeen—zou leiden tot chaos en miscommunicatie in alle situaties denkbaar. Stel je eens voor hoe het zou zijn als we alle teksten en uitspraken om ons heen massaal anders zouden interpreteren, zonder rekening te houden met de bedoeling van de spreker of schrijver: als je iemand zou vragen een blik te werpen op je nieuwe auto, dat hij er zonder aarzelen een gevuld blikje frisdrank tegenaan smijt.

Woorden en zinnen zijn als voertuigen die betekenissen vervoeren, van de zender naar de ontvanger. Zij staan in dienst van de bedoelde betekenis en zijn geen doel op zich. Wanneer een spreker een boodschap probeert over te brengen, zoekt hij woorden en zinnen die het beste kunnen uitdrukken wat hij wil overbrengen. De kunst van het begrijpen van een tekst is het achterhalen van de bedoeling van de spreker. Alleen dan kunnen we de boodschap, waarvoor de tekst in het leven is geroepen, boven water krijgen. Dit betekent dus dat naast taalkundige kennis, kennis over de achtergrond, cultuur, tradities en motivatie van de spreker cruciaal is. Ondanks dat veel mensen nooit eerder gehoord zullen hebben van Barthes’ theorie en het overduidelijk is dat het niet bruikbaar is in de theologie, roepen toch veel mensen op tot iets wat daar niet veel van verschilt.

Er is een moderne trend gaande waarin veel mensen, moslims en niet-moslims, een ‘nieuwe lezing’ of ‘nieuwe interpretatie’ van de Koran promoten. Soms met een seculiere agenda, om alle zichtbare en publieke aspecten van de Islam buitenspel te zetten, en soms oprecht doch onwetend geven zij een betekenis aan bepaalde Koranverzen zonder rekening te houden met de vraag of Allah, Degene die de Koran uitsprak, het ook zo bedoelde of niet. De Koran wordt daarbij behandeld als een soort vrijblijvend boek van oude volkswijsheden, waaruit je kan putten wat in jouw straatje past en een wending kan geven aan wat je niet goed uitkomt.

De vraag is: in hoeverre zijn wij vrij om de Koran te interpreteren zoals wij willen? Kunnen wij elke willekeurige uitleg geven aan Koranverzen die aansluit bij onze wensen? Of zijn hier restricties aan verbonden?

Er zijn veel argumenten te noemen voor het feit dat het zowel religieus als rationeel onmogelijk is om de Koran te interpreteren zoals wij wensen, zonder rekening te hoeven houden met de bedoelde betekenissen. Om het artikel beknopt te houden bespreek ik hieronder drie belangrijke redenen en dit zijn de volgende:

1. De Koran is een boek van leiding. En een gids geeft als doel om zijn volgers te leiden naar een specifieke bestemming. Als iedereen vrij is om de instructies van die gids vrij te interpreteren wordt niet de beoogde bestemming bereikt
2. Allah openbaarde niet enkel de Woorden van de Koran aan de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, maar ook de bedoelde betekenissen. En Hij gaf de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, de opdracht om deze betekenissen te onderwijzen
3. De Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, corrigeerde verkeerde interpretaties van de Koran en dit toont aan dat niet elke interpretatie acceptabel is

1. Het is een boek van leiding
Bij het lezen van de Koran moet men bewust zijn van het feit dat dit Boek één voornaamste doel heeft en dat is het leiden van de mensheid naar succes in dit leven en het hiernamaals. Allah zegt:

 Dit is het Boek waaraan geen twijfel is, een leiding voor de muttaqien (zij die godsbewust zijn).¹

En:

Dit is een Boek dat Wij naar jou (o Mohammed) deden neerdalen, zodat jij de mensen leidt vanuit de duisternissen naar het licht.²

Merk op dat ‘duisternissen’ (d.w.z. dwaling) in meervoud genoemd is en ‘het licht’ in enkelvoud én bepaald (d.w.z. met lidwoord) is. De Koran is er dus om ons te leiden naar één specifiek doel, één specifiek licht. De Koran is als het ware een gids die zijn volgers leidt naar een bepaalde bestemming. In het geval van de Koran is deze bestemming een bepaalde levenswijze die leidt tot succes in dit leven en in het hiernamaals.

Dit staat haaks op de ‘subjectieve’ benadering van de Koran waarbij iedereen kan lezen wat hij wenst, overeenkomend met diens begeerte of persoonlijke belangen. Als de Koran open zou staan voor vrije interpretatie, maakt het zijn belofte als ‘leiding’ en ‘gids’ naar een specifieke richting niet waar, omdat de Koran dan naar verschillende (conflicterende) richtingen kan wijzen, afhankelijk van welke interpretatie men volgt. Of simpel gezegd: als alle volgers de instructies van de gids vrij naar wens mogen interpreteren, wordt de bestemming niet bereikt.

Spreken we niet massaal onze afkeuring uit, wanneer teksten uit de Koran worden gebruikt als rechtvaardiging om aanslagen te plegen op onschuldige mensen? Waar is dan hún recht om de Koran te interpreteren zoals zij wensen? Roepen we niet massaal dat ze de Koran ‘verdraaid’, ‘verkeerd geïnterpreteerd’, of zelfs ‘misbruikt’ hebben? En roepen we niet massaal dat die interpretatie niet te rijmen is met fundamentele Koranische concepten als rechtvaardigheid? Blijkbaar beseffen we met z’n allen heel goed dat de Koran meer is dan een verzameling holle spreuken die iedereen kan uitleggen zoals het hem uitkomt.

2. Allah stuurde de Profeet, sallallaahu ‘alayhi wa sallam, om de Koran uit te leggen

Allah heeft met de Koran een boodschapper gestuurd die de Koran uitlegt volgens Zijn bedoeling. Allah zegt in de Koran:

En Wij hebben de Koran aan jou (o Mohammed) geopenbaard zodat jij aan de mensen verduidelijkt wat er aan hen geopenbaard is.³

En:

En Wij hebben het Boek slechts aan jou [o Mohammed] geopenbaard om datgene waarover zij van mening verschillen duidelijk te maken, en als leiding en genade voor een volk dat gelooft.⁴

En Allah draagt moslims op om deze Boodschapper te volgen in wat hij zegt en oordeelt. Allah zegt namelijk:

En wat de Boodschapper jullie geeft; neem dat. En wat hij jullie verbiedt; onthoud je daarvan.⁵

En:

Maar nee, bij jouw Heer, zij geloven niet totdat zij jou (o Mohammed) laten oordelen over hun geschillen en zij vervolgens geen weerstand voelen tegen wat jij oordeelt en zich daar volledig aan overgeven.⁶

We hebben nu vastgesteld dat Allah de Boodschapper stuurde om de Koran uit te leggen én dat Hij moslims beveelt om die Boodschapper te volgen in zijn oordeel en uitleg. Tot slot bevestigt Allah dat de uitleg van de Koran die de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, de mensen onderwees afkomstig is van Hem. Allah zegt daarover tegen de Profeet Mohammed, sallallahu ‘alayhi wa sallam:

Het is aan Ons om hem (d.w.z. de Koran) te verzamelen (in jouw hart) en voor te dragen. Als Wij het dan aan jou hebben voordragen, volg dan de voordracht. Vervolgens is het zeker aan Ons om hem te verduidelijken.’⁷

Allah openbaarde dus zowel de tekst van de Koran als de betekenissen ervan. De Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, was er op zijn beurt erg op gebrand dat hij zijn metgezellen niet enkel de uitspraak van de Koran leerde, maar ook diens betekenissen.

Aboe ‘Abdurrahmaan as-Sulamie zei:

Degenen die aan ons de Koran voorlazen, zoals ‘Uthmaan ibn ‘Affaan en ‘Abdullaah ibn Mas’oed, vertelden ons dat toen zij de Koran van de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, leerden, zij niet meer dan tien verzen tegelijk leerden en niet verder gingen totdat zij geleerd hadden wat die verzen inhielden en hoe die in praktijk gebracht moesten worden.⁸

Dit laat zien dat de missie van de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, niet beperkt was tot het overbrengen en verkondigen van de tekst van de Koran, maar ook van de betekenissen zoals bedoeld door Allah. Dit maakt dat de enige juiste benadering van een Koranvers er één is die in lijn is met de uitleg en toepassing van de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, en zijn metgezellen, die zijn directe leerlingen waren.

3. De Koran en de Profeet, sallallaahu ‘alayhi wa sallam, corrigeerden onjuiste interpretaties

Een overduidelijk argument voor de stelling dat we de Koran niet kunnen interpreteren zoals wij willen, is het feit dat de Koran zelf en de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, meer dan eens verkeerde interpretaties van de Koran corrigeerden. Dit laat zien dat er een specifiek bedoelde betekenis achter de geopenbaarde teksten zit en die teksten niet openstaan voor elk mogelijke uitleg. Als dit wel zo was, was zo’n correctie namelijk niet op zijn plaats.

Bij de openbaring van het volgende vers, waarin gesproken wordt over het moment waarop de vastendag begint, doet zich zo’n situatie voor. Allah zegt:

 En eet en drink totdat de witte draad duidelijk te onderscheiden is van de zwarte draad.⁹

‘Adie ibn Haatim vertelde dat hij, toen hij dit vers hoorde, een witte en een zwarte draad onder zijn kussen legde en in de nacht steeds keek of hij een verschil kon zien tussen beide. Dit deed hij totdat de ochtend aanbrak. Je zou denken dat de interpretatie van ‘Adie correct was, of op zijn minst ‘acceptabel’, aangezien deze een taalkundige basis heeft. Er wordt immers letterlijk gesproken over een ‘witte draad’ en ‘zwarte draad’ die je van elkaar zou moet kunnen onderscheiden.

Niet is minder waar. De Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, maakte duidelijk dat zijn interpretatie onjuist was. Hij legde uit dat met de witte draad ‘de ochtendschemering’ bedoeld wordt en met de zwarte draad ‘de duisternis van de nacht’.¹⁰ Ter ondersteuning van de correctie van de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, openbaarde Allah de vervolmaking van het bovengenoemde vers, namelijk: ‘(…) totdat de witte draad duidelijk te onderscheiden is van de zwarte draad, van al-fadjr’.¹¹

Een ander voorbeeld is toen een groep van de metgezellen van de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, hun zorgen bij hem uitspraken, nadat Allah openbaarde:

Degene die geloven en hun geloof niet vermengen met onrecht; hen komt veiligheid toe en zij zijn de rechtgeleiden.¹²

‘Abdullah ibn Mas’oed vertelde dat zij zich bezorgd afvroegen: ‘En wie van ons doet zichzelf géén onrecht aan (door te zondigen)?’ waarna de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, zei: ‘Het betekent niet wat jullie denken. Hoorden jullie niet wat de vrome dienaar zei:

O mijn zoon, ken Allah geen deelgenoten toe want afgoderij is zeker een groot onrecht.¹³

De Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, concludeerde: ‘Het verwijst naar afgoderij (shirk).’¹⁴

Deze twee voorbeelden, en vele andere, tonen aan dat niet alles wat taalkundig begrepen zou kunnen worden uit de Koran, ook een acceptabele interpretatie is. De Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, keurde de uitleg van ‘Adie ibn Haatim en de metgezellen uit de hadieth van Ibn Mas’oed immers af, ook al was er een taalkundige basis voor elk van deze interpretaties.

Conclusie
De Koran is, als boodschap van Allah, gekomen met leiding, specifieke doelstellingen en voorschriften. Het is aan ons om te onderzoeken wat de bedoeling van Allah de Verhevene was toen Hij die woorden uitsprak.

Wat zou het voor nut hebben voor Allah om de Koran te openbaren als waarheid en leiding, zonder daarbij de bedoelde betekenis te verhelderen, wetende dat iedereen het op zijn eigen manier zou kunnen interpreteren? Dit zou een directe uitnodiging zijn om misbruik te maken van Zijn Boek en dit altijd maar in eigen belang te gebruiken, te pas en te onpas. En wat voor nut zou het in dat geval hebben om samen met dit Boek een boodschapper te sturen die dit boek onderwijst aan de mensen? En waarom zouden Allah en Zijn Boodschapper verkeerde interpretaties corrigeren, als het de bedoeling is dat iedereen er iets anders in leest, overeenkomstig zijn begeerte?

Omdat de Koran een boek van leiding is, heeft Allah verduidelijkt hoe Hij wil dat wij dit Boek benaderen. Het overbrengen hiervan, in woord en betekenis, was de levensmissie van de Boodschapper van Allah, sallallahu ‘alayhi wa sallam. Zijn taak was om de mensen uit te leggen wat Allah bedoelt met de teksten in de Koran.

Let wel, ik bestrijd niet dat er Koranverzen zijn die voor meerdere interpretaties vatbaar zijn. Ook is het zo dat de metgezellen van de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, soms van mening verschilden over wat de juiste uitleg is van een Koranvers. Dit liet Allah toe vanwege verschillende wijsheden die ik in dit artikel niet zal bespreken. Maar mijn betoog in dit artikel is dat de Koran niet openstaat voor elke willekeurige interpretatie en men er niet zomaar een uitleg aan kan geven die hem persoonlijk goed uitkomt. En áls een Koranvers dan al openstaat voor meerdere zienswijzen, dan zijn dit interpretaties binnen de taalkundige en religieuze kaders zoals deze zijn uiteengezet in de islamitische wetenschappen, geïnspireerd door de Koran en de leringen van de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam.

En dat de Profeet, sallallahu ‘alayhi wa sallam, geslaagd is in het overbrengen van deze boodschap en deze taak volledig en naar Tevredenheid van Allah heeft vervuld, maakte Allah duidelijk in een van de laatste verzen die Hij aan Zijn Boodschapper openbaarde, vlak voor zijn overlijden:

 Vandaag heb Ik jullie religie voor jullie vervolmaakt en heb Ik mijn gunst aan jullie voltooid en ben Ik tevreden met de Islam als jullie religie.¹⁵