Ramadan & diabetes vereenvoudigd

De maand ramadan is in zicht en niet vasten tijdens deze gezegende maand, is ondenkbaar voor de meeste moslims. Maar wat als je diabetes hebt en je het doktersadvies krijgt om niet te vasten? Hoe bepaal je of je het toch kunt proberen, zonder dat dit ten koste gaat van je gezondheid? In dit artikel deelt Asmae Tazi Hnyine handvatten en algemene adviezen om patiënten wegwijs te maken in deze vaak moeilijke overweging.

Wat is diabetes?
Diabetes is een stofwisselingsziekte waarbij het lichaam te weinig of geen insuline aanmaakt (Diabetes Type 1), of niet voldoende reageert op insuline (Diabetes Type 2). Dit heeft als gevolg dat er te veel glucose in het bloed blijft en je bloedsuiker te hoog wordt. Indien je bloedsuiker voor een lange tijd te hoog is, geeft dat schade aan je organen. Daarom is een behandeling vereist: insuline-injecties voor personen met diabetes type 1 en veelal medicatie in tabletvorm voor mensen met diabetes type 2.

De gevaren
Of vasten gevaarlijk is voor iemand met diabetes hangt af van verschillende factoren. Voor de één is het veilig en voor de ander kan het (levens)gevaarlijk zijn. De twee grootste risico’s voor diabetespatiënten die gaan vasten, zijn:

• Hypoglycemie: dit houdt in dat je bloedsuiker te laag is. Dit kan vervelende lichamelijke klachten geven. Je bloedsuiker kan zelfs zodanig laag worden dat je bewusteloos raakt.

• Hyperglycemie: dit is een te hoge bloedsuikerwaarde. Dit geeft op het moment zelf niet bij iedereen klachten, maar op langere termijn resulteert een hyperglycemie in orgaanschade.

Wat moet je doen als je diabetes hebt en wilt vasten?
Of het medisch gezien verstandig is om te vasten verschilt per individu. Zo is de kans groot dat een arts zegt dat iemand met diabetes type 2 gewoon kan vasten. Maar wanneer daar complicaties bij komen kijken, of wanneer iemand diabetes type 1 heeft, wordt de zaak ingewikkelder.

Hoe ga je hier nou mee om? Omdat dit voor velen een terugkerend dilemma is, doorloop ik graag een aantal stappen waarvan ik hoop dat het (inshaa-Allah) enig houvast biedt.

1. Reflecteer
   Jij kent jouw lichaam het best. Wees eerlijk naar jezelf en bedenk of je denkt dat jij het vasten aankan. Reflecteer op hoe het de afgelopen tijd is gegaan, bijvoorbeeld hoe stabiel je bloedsuiker de afgelopen maanden was. Probeer vervolgens tot een ‘voorlopige conclusie’ te komen voor jezelf. Uiteraard neem je het belang van de maand ramadan mee in je overwegingen. Komen er vragen in je op, schrijf die dan op als je dat fijn vindt. Dit alles is namelijk een goede voorbereiding voor stap 2.

2. Ga het gesprek aan met jouw arts
   Dit is een essentiële stap in het proces. Besluit nooit zelf om te vasten terwijl je diabetes hebt, want dit kan levensgevaarlijk zijn. Ga het gesprek aan met je arts en vraag om advies over het vasten. Ik adviseer sterk om de tijd te nemen voor dit gesprek, dus geef dit ook aan bij het inplannen van de afspraak. Soms heerst er bij de patiënt het gevoel dat de arts hem/haar niet écht begrijpt. Voorkom dat je met dit gevoel gaat zitten door de arts uit te leggen wat ramadan voor jou betekent en hoe belangrijk het voor jou is. Maak duidelijk dat je heel graag zou willen proberen te vasten indien die mogelijkheid er is. Zorg ervoor dat er een fijne basis is met begrip vanuit beide kanten waarop je kunt voortborduren voor de verdere besluitvorming.

3. Risico-inschatting
   Om te kunnen besluiten of het medisch verantwoord is om te vasten, moet er een inschatting worden gemaakt van hoe groot de risico’s zijn voor jouw gezondheid. Heb je bijvoorbeeld diabetes type 1, dan komen er grotere risico’s bij kijken dan als je diabetes type 2 hebt zonder verdere complicaties. De NDF (Nederlandse Diabetes Federatie) heeft een ramadan-toolbox gepubliceerd. Deze tools kunnen artsen samen met hun patiënten gebruiken om een risico-inschatting te maken. Ook zijn er op deze website schema’s te vinden van medicatieaanpassingen die gedaan kunnen worden wanneer er besloten wordt dat een patiënt gaat proberen te vasten. Kijk samen met jouw arts naar deze tools, doorloop ze en stel jouw vragen. Zorg ervoor dat de arts jou duidelijk toelicht waarom hij of zij een bepaald advies geeft. Als dat duidelijk voor je is, geeft dat namelijk meer vertrouwen in het advies dat wordt gegeven. Uiteindelijk is het doel om samen tot een besluit te komen waar beide partijen zich in kunnen vinden en dat er afspraken worden gemaakt.

Besluit je te vasten?
Indien je tot de conclusie bent gekomen dat je gaat vasten, is het essentieel dat je duidelijke afspraken maakt met jouw arts om zo veilig mogelijk de maand ramadan in te gaan. De afspraken en adviezen kunnen verschillen per individu, maar ik zal een aantal belangrijke zaken op een rij zetten om een beeld te geven van waar je op dient te letten:

• Bloedsuikerspiegel: hoogstwaarschijnlijk zul je in de eerste week je bloedsuiker vaker moeten meten om te kijken hoe jouw lichaam reageert op het vasten.
• Medicatieschema: maak duidelijke afspraken over welke medicatieaanpassingen voor jou gelden. Dit is van groot belang, want medicatie innemen of toedienen op de verkeerde momenten kan erg gevaarlijk zijn, vooral als het insuline-injecties betreffen.
• Eetadviezen: zorg ervoor dat je voldoende drinkt, genoeg vezels binnenkrijgt en gevarieerd eet. Pas ook op dat je niet te veel en te zoet eet, zodat je bloedsuiker niet te hoog wordt. Deze Ramadan Eetadvieskaarten geven dit mooi weer.
• Trek aan de bel! Bel direct jouw arts indien je bloedsuiker lager is dan 3.5 of als je lichamelijke klachten ervaart zoals een suf gevoel, moeilijk ademhalen, verwardheid en wazig/dubbel zien. Op deze website is uitgebreid en duidelijk beschreven wanneer je ofwel 112 ofwel jouw huisarts dient te bellen.

Kun je niet vasten?
Wanneer je je moet neerleggen bij de conclusie dat het toch medisch niet verantwoord is om te vasten, kan dat hard binnenkomen. En dat is meer dan begrijpelijk. Het zegt veel over hoe belangrijk jij ramadan en het vasten vindt. Probeer echter niet in het negatieve gevoel te blijven steken, want vergeet niet dat Allah ﷻ Degene is Die ons deze uitweg heeft gegeven. Het is Allah ﷻ Die het ons makkelijk maakt op momenten dat wij zwak zijn. Allah ﷻ zegt in de Koran:

“Allah belast geen ziel boven haar vermogen…” ¹

Hij ﷻ is Al-‘Aliem (de Alwetende), Al-Basier (de Alziende). Hij weet hoe graag jij eigenlijk wilde vasten en Hij ﷻ Ziet hoe erg je jouw best hebt gedaan om dit te proberen.

Leg je neer bij de conclusie en heb er vertrouwen in dat dát is wat Allah ﷻ van jou vraagt in deze situatie en dat Allah ﷻ daar tevreden mee is, want Hij ﷻ wil niet dat je jezelf schaadt.

Ramadan is niet alleen de maand van het vasten, maar ook de maand van de Koran, de maand van extra aanbiddingen, de maand van discipline op alle vlakken, de maand van zelfreflectie en verandering. Doe je best om te vasten, maar als dat niet kan, heb er geduld mee en focus je op alle andere prachtige doelen die je kunt behalen tijdens deze gezegende maand. Dan zal, met de wil van Allah ﷻ, jou een grote beloning toekomen.