Lessen uit het verhaal van Hadjar

De sa’ie, het heen en weer lopen tussen de heuvels Safaa en Marwa, is gebaseerd op een gebeurtenis in het leven van Hadjar. Ook de bron Zamzam hebben we aan haar te danken. Wie was zij en wat kunnen we van haar leren?

De periode van de Hadj is weer aangebroken. Binnenkort zullen de bedevaartgangers de rituelen uitvoeren die veelal terug te voeren zijn naar gebeurtenissen in het leven van de profeet Ibrahiem ‘alayhi salaam en zijn familie.  De sa’ie, het heen en weer lopen tussen de heuvels Safaa en Marwa, is gebaseerd op een gebeurtenis in het leven van Hadjar. Ook de bron Zamzam hebben we aan haar te danken. Wie was zij en wat kunnen we van haar leren?

Lees hieronder het verhaal van Hadjar en ontdek welke lessen we eruit kunnen halen.

Het verhaal van Hadjar
De profeet Ibrahiem ‘alayhi salaam en zijn vrouw Sarah zijn tijdens hun omzwervingen terechtgekomen in Egypte. Daar trekt Sarah de aandacht van de koning, die erom bekend staat dat hij mooie vrouwen lastigvalt en hun echtgenoten laat doden. Ibrahiem ‘alayhi salaam ontsnapt aan dat lot door te verklaren dat hij haar ‘broeder’ (in het geloof) is. Sarah wordt naar de vertrekken van de koning gebracht. Ze smeekt Allah om bescherming. Als de koning met haar alleen is, wil hij haar benaderen maar bij elke poging wordt hij onwel en zakt hij in elkaar. Hij raakt ervan overtuigd dat Sarah een tovenares is en uit angst laat hij haar gaan. Om haar gunstig te stemmen geeft hij haar als gift een dienstmeisje uit zijn hofhouding mee en dat is Hadjar.

Hadjar is een jong meisje en erg dapper. Ze gaat mee met Sarah en Ibrahiem ‘alayhi salaam, terwijl ze niets van hen afweet. Het kan haast niet anders dan dat ze angst moet hebben gevoeld: Sarah kan immers net zo goed de sjeitaan zijn die de koning beweert dat ze is.

Ze vestigen zich in Palestina. Daar maakt Hadjar deel uit van de huishouding van Sarah en Ibrahiem ‘alayhi salaam en maakt ze kennis met de Islaam. Ze wordt een gelovige vrouw en deze voorbereiding blijkt belangrijk voor de beproeving die ze later zou doorstaan.

Ibrahiem ‘alayhi salaam is inmiddels al op leeftijd en verlangt naar kinderen. Sarah, die nog steeds niet zwanger is geraakt, brengt een groot offer en stelt voor dat Ibrahiem ‘alayhi salaam met Hadjar trouwt. Zo geschiedt het en uit dit huwelijk wordt na een poos, Ismaa’iel ‘alayhi salaam geboren. Ibrahiem ‘alayhi salaam is erg gelukkig, maar dan krijgt hij in een droom van Allah de opdracht om Hadjar en zijn zoon Ismaa’iel ‘alayhi salaam ver de woestijn in te brengen en ze daar achter te laten. Zo moet hij van Ismaa’iel ‘alayhi salaam, de zoon waar hij lang op heeft gewacht en waar hij Allah lang om heeft gesmeekt, na korte tijd afscheid nemen.

Ibrahiem ‘alayhi salaam twijfelt niet en gaat op pad met Hadjar en Ismaa’iel ‘alayhi salaam. Na een lange reis arriveren ze in de vallei die Allah Ibrahiem ‘alayhi salaam heeft aangewezen. Hij laat hen plaatsnemen op de grond en legt een leren zak met dadels en een leren drinkzak met water bij hen. Hij keert zich om en gaat weg. Hadjar loopt achter hem aan en zegt: ‘O Ibrahiem! Waar ga je heen, ons hier achterlatend in deze onbewoonde vallei zonder iemand of iets in de buurt?’ Verschillende keren herhaalt ze haar vraag, maar Ibrahiem ‘alayhi salaam zwijgt. Volgens sommige geleerden zwijgt hij uit verdriet, volgens anderen omdat hij niet in een discussie wil belanden waardoor hij misschien van zijn voornemen wordt afgebracht. Uiteindelijk vraagt Hadjar: ‘Heeft Allah je dit opgedragen?’ Wanneer hij bevestigend antwoordt, zegt ze: ‘Dan zal Hij ons niet in de steek laten’. Ze keert terug naar Ismaa’iel en Ibrahiem loopt verder.¹

Wanneer hij uit het zicht verdwenen is, draait Ibrahiem ‘alayhi salaam zich om en smeekt hij Allah om gezelschap, voedsel en vroomheid voor Ismaa’iel ‘alayhi salaam en zijn nakomelingen:

“Onze Heer, ik heb enkelen van mijn nakomelingen in een vallei zonder gewas bij Uw heilige huis laten wonen, onze Heer, om de salaat te verrichten. Maak dan dat de harten van sommige mensen tot hen neigen en voorzie met vruchten in hun levensbehoeften; misschien zullen zij dank betuigen.”²

Hadjar vertrouwt op Allah en zodra haar dadels en watervoorraad op zijn en Ismaa’iel dorst begint te krijgen, gaat ze zelf op zoek. In uitgeputte en uitgedroogde staat rent ze zeven maal heen en weer tussen de heuvels Safaa en Marwa. Telkens blijft ze bovenop de heuvels staan om uit te kijken naar reizigers en karavanen, maar tevergeefs.

Dan hoort ze een geluid. Naast Ismaa’iel staat een engel die met een vleugel op de grond slaat. Uit de grond komt water omhoog: de bron Zamzam. Snel verzamelt Hadjar het water in haar waterzak. Het water blijft stromen en ze graaft met haar handen een kuil om het water in te verzamelen. Onze profeet Mohammed sallallaahu ‘alayhi wa sallam zei: ‘Moge Allah genadig zijn met Hadjar. Als ze niet het water verzameld had, zou het de hele aarde bedekt hebben.’

Nu hebben ze dus water. Maar waar zou het eten vandaan komen? Door het gebied trekt de stam Djoerhoem. Ze zien in de verte vogels boven een bepaalde plaats cirkelen, wat wijst op een waterbron. Ze sturen een verkenner die terugkomt met het nieuws dat er een jonge vrouw met een baby bij een waterbron verblijft. De stamleiders vragen Hadjar toestemming om zich bij de bron te mogen vestigen. Het bewijst dat ze eervolle mensen en goed gezelschap zijn; ze hadden Hadjar als eenzame vrouw immers ook gewoon kunnen overvallen of haar wensen kunnen negeren. Hadjar geeft ze  toestemming voor het verblijf, maar het water blijft van haar. Ze verkoopt het water aan de stam en verwerft zo inkomen om voedsel van hen te kunnen kopen. De kleine nederzetting groeit in de loop der tijd uit tot de stad Bakkah (later bekend als Mekka).

Twee onderdelen van de smeekbede van Ibrahiem ‘alayhi salaam zijn nu verhoord: voedsel en gezelschap. Verhoring van het derde deel, een vroom nageslacht, blijkt uit het verdere verloop van de geschiedenis. Ibrahiem ‘alayhi salaam is de stamvader van alle volgende profeten, zowel via Ismaa’iel ‘alayhi salaam als via Ishaaq ‘alayhi salaam, de zoon die hij later met Sarah zou krijgen. De bekroning van dit nageslacht en profeetschap wordt gevormd door onze profeet Mohammed sallallaahu ‘alayhi wa sallam.

Zes lessen uit het verhaal van Hadjar

1. Allah bereidt ons voor op beproevingen

Hadjar onderging niet van de ene op de andere dag zware beproevingen. Allah plaatste haar in het huishouden van een profeet waar ze voorbeelden had van godsvrees, vertrouwen op Allah en standvastigheid. Allah bereidde haar voor op de beproevingen die zouden komen en toen het zover was, was ze er klaar voor.

“Allah belast geen ziel boven haar vermogen.”³

Wanhoop dus nooit en weet dat Allah de tijd en de beproeving kiest omdat Hij weet dat je het aankan. Niemand komt eronderuit om beproefd te worden. Jij niet en ook degenen om je heen niet. Maak zoals Ibrahiem ‘alayhi salaam en Sarah van je huis een plek waar je kinderen hun imaan kunnen ontwikkelen en leren hoe een moslim met tegenslagen en beproevingen omgaat.

2. Goed denken over Allah

Toen Hadjar wist dat Ibrahiem ‘alayhi salaam handelde in opdracht van Allah, reageerde ze ogenblikkelijk met: ‘Dan zal Hij ons niet in de steek laten.’ Ze was ervan overtuigd dat als Allah iets opdraagt, Hij dat doet terwijl Hij het beste met Zijn dienaar voorheeft. Ze twijfelde geen moment aan de goede bedoelingen achter de opdracht of aan de goede uitkomst ervan. Een hadieth qudsi⁴ luidt: ‘Ik ben zoals Mijn dienaar van Mij verwacht. Als hij goed over Mij denkt, zal hij het ontvangen. En als hij slecht over Mij denkt, zal hij het ontvangen.’⁵

Onze Profeet Mohammed sallallaahu ‘alayhi wa sallam heeft ook gezegd: ‘Als Allah van iemand houdt, onderwerpt Hij hem aan beproevingen.’⁶

Ze dacht niet alleen goed over Allah, maar ook over haar echtgenoot Ibrahiem ‘alayhi salaam. Hij liet haar zonder uitleg met een baby en slechts een beetje water en eten achter in een verlaten woestijngebied. Ze maakte hem echter geen verwijten en uitte geen beschuldigingen. Hoeveel vrouwen in haar plaats zouden niet het slechte vermoeden hebben dat hij van haar af wilde om bij zijn eerste vrouw, Sarah, te kunnen zijn en emotionele beschuldigingen uiten? Hadjar liet haar emoties niet de overhand krijgen en plaatste haar vertrouwen in Allah en in Ibrahiem ‘alayhi salaam voorop.

3. Vertrouwen op Allah gaat gepaard met actie

“En wie Allah vreest, hem zal Hij een uitweg geven. En Hij voorziet hem van waar hij het niet verwacht. En voor wie op Allah vertrouwt, is Hij voldoende.”⁷

Hadjar vertrouwde op Allah als de Schenker van Voorzieningen, maar dit nam niet weg dat ze zelf actie ondernam toen haar water- en voedselvoorraad op was. Want vertrouwen op Allah betekent niet afwachten tot er iets gebeurt. Het houdt in dat je de middelen inzet die de oorzaak kunnen zijn dat iets gebeurt, terwijl je weet dat de uitkomst in handen is van Allah.

Anas ibn Malik radiallaahu ‘anhu overleverde dat een man de Profeet sallallaahu ‘alayhi wa sallam vroeg: ‘O Boodschapper van Allah, moet ik mijn kameel vastbinden en vertrouwen op Allah, of moet ik haar loslaten en dan vertrouwen op Allah?’ De Profeet sallallaahu ‘alayhi wa sallam antwoordde: ‘Bind haar vast en vertrouw op Allah.’⁸

4. Actie gaat gepaard met sabr (standvastigheid)

De beproeving van Allah is niet afgelopen op het moment dat iemand vertrouwen in Allah uit en de intentie heeft om Allah gehoorzaam te zijn. Mondeling getuigen van geloof (‘Dan zal Hij ons niet in de steek laten’) is één ding, maar Allah wil zien dat we het ook echt volhouden. Zoals de beproeving van Ibrahiem ‘alayhi salaam pas stopte op het moment dat het mes al bijna in de keel van Ismaa’iel sneed, zo beëindigde Allah de beproeving van Hadjar pas toen zij en Ismaa’iel al bijna bezweken van honger en dorst. Hadjar heeft getoond over sabr te beschikken door niet bij de pakken neer te zitten en het tot het allerlaatste moment vol te houden. Eén van de gunsten van een beproeving is dat we onszelf goed leren kennen en ontdekken over hoeveel standvastigheid en over welke kwaliteiten we beschikken. 

5. De zorg van een moeder voor haar kind is ‘ibaadah (aanbidding)

 Allah heeft de zoektocht van Hadjar naar voedsel en water voor haar kind verheven tot een daad van ‘ibaadah en deze handeling – de sa’ie – verplicht gesteld tot aan de Dag des Oordeels voor iedereen die de hadj of ‘oemrah verricht. Veel (alleenstaande) moeders verrichten ook dagelijks een sa’ie⁹ tussen huis, kinderopvang of school en werk. Zij kunnen hoop putten uit het verhaal van Hadjar, dat alle moeite die zij stoppen in het verkrijgen van een inkomen voor hun gezin, door Allah gewaardeerd en beloond wordt.¹⁰ Bedenk wel dat Hadjar, Ismaa’iel ‘alayhi salaam alleen liet, maar alle moeite deed om hem niet uit het oog te verliezen, terwijl ze heen en weer rende tussen de twee heuvels. Toen ze eenmaal water en voedsel hadden, was ze daar tevreden mee en bleef ze bij Ismaa’iel ‘alayhi salaam om hem te zogen en te verzorgen.

6. Hadjar als voorbeeld van een sterke en zelfstandige vrouw

Degenen die zich druk maken om de emancipatie van de moslimvrouw, kunnen in Hadjar een voorbeeld vinden van kracht en zelfstandigheid, dat alle feministische ideeën overbodig maakt. Haar inspiratie: geloof en vertrouwen in Allah.

Als Ibrahiem ‘alayhi salaam zijn opdracht duidelijk maakt, legt ze zich erbij neer dat ze zich zonder hem zal moeten redden. Ze laat zien dat als het nodig is, ze emotioneel en financieel onafhankelijk van haar echtgenoot kan zijn. Ook wanneer ze eenmaal in het gezelschap van de Djoerhoemstam is, zorgt ze ervoor dat ze niet afhankelijk van haar ‘redders’ wordt. Ze claimt eigenaarschap van de Zamzam bron en verwerft zo inkomsten. Feitelijk is ze de stichtster geweest van de heilige stad Mekka. En Allah heeft haar geëerd door de sa’ie op te nemen als verplicht onderdeel van de hadj en de ‘oemrah.¹¹

Goed denken over Allah, vertrouwen op Allah en het brengen van offers, lopen als rode draad door het verhaal van Ibrahiem, Ismaa’iel ‘alayhim salaam en Hadjar. Uit het verhaal leren we wat het betekent om de volgende ayah in praktijk te brengen:

“Zeg, voorwaar, mijn gebed en mijn offer, mijn leven en mijn sterven zijn voor Allah, de Heer der Werelden.”¹²

Moge Allah ons maken tot de volgelingen van Ibrahiem ‘alayhi salaam, zijn familie waaronder Hadjar en zijn nakomelingen.