Het Europees Parlement en de VN-Veiligheidsraad hebben de ’terroristische aanslagen van Hamas’ veroordeeld en ‘het recht van Israël om zichzelf te verdedigen’ erkend. Dit zouden ze hebben gedaan in overeenstemming met het internationaal humanitair recht. Maar hoe legitiem is deze ‘erkenning’ en kan de VN-Veiligheidsraad hierdoor nog wel een goede rol spelen in het bemiddelingsproces tussen de strijdende partijen?
Geweld, of de dreiging daarmee, is strikt verboden volgens artikel 2 lid 4 van het VN Handvest. Desalniettemin biedt artikel 51 van het VN Handvest een uitzondering op dit verbod, namelijk wanneer dit betrekking heeft op individuele of collectieve zelfverdediging in geval van een gewapende aanval tegen een VN-lidstaat. Dit recht blijft gelden totdat de VN-Veiligheidsraad passende maatregelen heeft genomen ter handhaving van de internationale vrede en veiligheid. Tot zover heeft dus ook Israël het recht zich te verdedigen.
Maar in het geval van aanvallen uit Gaza, ontstaat een merkwaardig probleem. Op basis van een advies van het Internationaal Gerechtshof in 2004, kan Israël namelijk geen beroep doen op het recht op zelfverdediging zolang er sprake is van een aanval vanuit een als ‘bezet’ beschouwd gebied. Het heersende standpunt binnen verschillende internationale organisaties en onder zelfs prominente VN-Veiligheidsraadleden, is dat het Palestijnse grondgebied, bestaande uit de Gazastrook, Oost-Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever, sinds 1976 als bezet moet worden beschouwd.
Hoe effectief is de VN-Veiligheidsraad nog?
Door de gewelddadige Israëlische reactie, ligt de verantwoordelijkheid voor het monitoren van dit conflict nu bij de VN-Veiligheidsraad. Maar vanwege de twijfelachtige rechtmatigheid van het aan Israël toegekende recht op zelfverdediging door haar leden, is het nog maar de vraag of de raad wel in staat is om neutraal te bemiddelen in dit conflict. De effectiviteit van deze raad staat immers al langer ter discussie, aldus conflict onderzoeker Erwin van Veen van het Instituut Clingendael.1 In haar 75-jarige geschiedenis zijn vredesoperaties, waarbij zogeheten ‘peacekeepers‘ naar conflictgebieden werden gestuurd, niet altijd succesvol gebleken. Een tragisch voorbeeld daarvan is Srebrenica, waarbij een groot aantal moslimmannen en -jongens stierven onder het toeziend oog van de aanwezige Dutchbat-troepen.
Daarnaast bevinden de grootmachten binnen de VN-Veiligheidsraad, waaronder de Verenigde Staten, China en Rusland, op gespannen voet met elkaar als gevolg van het conflict in Oekraïne. Deze onderlinge spanningen hebben de capaciteit van deze landen om compromissen te sluiten aanzienlijk beperkt, wat de algemene functionaliteit van de VN-Veiligheidsraad ondermijnt. Ook heeft de VN-Veiligheidsraad de brede draagkracht onder haar leden verloren doordat het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten buiten de VN om Irak binnendrongen, wat een ernstige schending van het internationaal recht betekende. Deze gebeurtenis biedt andere landen weer een argument om hun eigen belangen boven de internationale wet- en regelgeving te stellen.
Het benadrukken van het recht op zelfverdediging door Nederlandse politici, het Europees Parlement en de VN-Veiligheidsraad, roept dus niet alleen vragen op over de rechtmatigheid van deze erkenning, maar werpt ook een schaduw op de vermogens van deze instituties om passende maatregelen te nemen ter handhaving van de internationale vrede en veiligheid.
