Een belangrijke overlevering van één van de salaf die de meesten van ons kennen, maar helaas onderschatten, is “Speel met jullie kinderen voor zeven jaar, onderwijs hen zeven jaar, en bevriend hen zeven jaar.” Deze overlevering bevat alle opvoedadviezen die we nodig hebben om onze kinderen goed op te voeden en vormt dan ook de basis van de islamitische pedagogiek. Spel is het belangrijkste middel dat ingezet kan worden in de opvoeding van kinderen tot en met zeven jaar om ze allerlei zaken aan te leren die ze nodig hebben, zoals discipline en goede manieren. Kritiek leveren, bedreigen en preken om het gedrag van kinderen (meestal onsuccesvol) te sturen, strookt niet met het voorbeeld van de Profeet, sallallaahu ‘alayhi wa sallam, over wie Anas, radiyallaahu ‘anhu, zei: “Ik heb de Boodschapper van Allah, sallallaahu ‘alayhi wa sallam, negen jaar gediend. Ik weet niet van hem dat hij ooit tegen mij heeft gezegd: ‘Waarom heb je dit en dat gedaan?’, noch heeft hij ooit enige daad van mij misprezen.”1 Ook heeft ‘Aa`ishah overgeleverd dat de Boodschapper van Allah heeft gezegd: “Als Allah, De Verhevene, het goede wil voor een gezin, dan boezemt Hij vriendelijkheid bij hen in.”2
Kinderen voelen zich vaak machteloos wanneer ouders op een onvriendelijke manier hun wil proberen te krijgen. Kinderen uiten dit gevoel bijvoorbeeld door opstandig te doen in zaken waar de ouder geen controle op kan uitoefenen, zoals eten en slapen, en worden vervolgens bestempeld als opstandig of koppig. Meestal reageren ouders weer met boos worden en bedreigen. Door middel van spel kan deze vicieuze cirkel doorbroken worden en kan jij genieten van de relatie met jouw kind. Je kind zal genieten van jouw aandacht en het gevoel krijgen ‘een goed mens’ te zijn. Want zoals we in een eerder artikel hebben besproken, worden alle mensen geboren op de fitrah en zijn alle kinderen puur en goed. Door middel van spel kan het kind in veel opzichten verbeteren, zoals in hun gehoorzaamheid, slaap, zindelijkheid, eten en nog veel meer. Om de problemen van je kind op te lossen, is er maar één ding nodig. In dit artikel zal ik uitleggen hoe.
Spel als therapie
Er is geen ontkomen aan dat we als ouders dingen zeggen of doen die onze kinderen kunnen schaden. Het belangrijkste is dat we ons bewust zijn van ons gedrag en dit proberen aan te passen. Ondertussen dienen we bovendien de schade die we hebben aangericht, recht te zetten. Volgens een ouderschapsfilosofie genaamd Hand in Hand Parenting, die spel centraal stelt in de opvoeding, zijn hier drie manieren voor:
- Play-listening: dit houdt in dat je een competitief spel speelt met je kind en je kind steeds laat winnen en zonder te stoppen, totdat het kind genoeg heeft van het spel. Als het kind erg geschaad is, kan het zijn dat hij of zij geen zin heeft om mee te doen. In dat geval kan je het later opnieuw proberen. In de meeste gevallen zullen kinderen hier enorm van genieten en schateren van het lachen, vooral als de ouder erg dramatisch doet over zijn of haar verlies. Je kunt je eigen spel bedenken of één van de volgende opties proberen:
- Sta voor een bank of ander voorwerp en vertel je kind dat jij een boom bent en de bank het bos is. Je kind moet naar het bos maar jij wilt dat niet. Je probeert je kind steeds tegen te houden maar dit lukt je natuurlijk niet. Roep tussendoor dat het erg stout is als je kind wel naar het bos gaat.
- Houd je kind vast en zeg dat je hem of haar niet los zal laten. Bied genoeg weerstand om het realistisch te houden, maar laat het kind niet te lang worstelen, vooral als het getraumatiseerd is.
- Verzamel een paar stukken speelgoed en zeg tegen je kind dat hij het niet mag pakken. Laat je kind alle speelgoed van je afpakken en doe alsof je het heel erg vindt.
- Speel tikkertje en zeg dingen zoals “ik heb jou nodig, geef me alsjeblieft een knuffel” of maak gekke geluiden. Houd het realistisch maar laat je kind steeds weer wegglippen.
De Profeet, sallallaahu ‘alayhi wa sallam, hield er ook van om kinderen aan het lachen te maken. Mat dat doel sprenkelde hij bijvoorbeeld water op een kleine sahaabi (metgezel) van vijf jaar oud.3
- Special time: maak iedere dag een aantal minuten vrij voor je kind en vraag wat je kind met jou wilt doen. Zorg ervoor dat je in deze tijd niks verbiedt aan je kind, geen kritiek of commentaar geeft en niks verbetert. Laat je kind leiden en over alles beslissen. Deze oefening laat soms zien hoe bazig we als ouders kunnen zijn over onze kinderen en hoe hoogmoedig we ons soms opstellen.
Ook de Profeet, sallallaahu ‘alayhi wa sallam, gaf aandacht aan kinderen door zich in te leven in de belevingswereld van kinderen, bijvoorbeeld toen hij een kindje vroeg wat er met zijn vogeltje was gebeurd.4 Terwijl hij de persoon was met de meest belangrijke taak in de wereld stak, hij tijd en energie in hetgeen een kind blij zou maken. Jezelf eraan herinneren dat je de sunnah volgt en een aanbidding verricht door je kind aandacht te schenken, kan een stimulans zijn voor jezelf.
Zo speelde de Profeet, sallallaahu ‘alayhi wa sallam, met Zaynab Bint Umm Salamah en zei hij herhaaldelijk tegen haar: “O Zuwaynib! O Zuwaynib!” En Anas, radiyallaahu ‘anhu, heeft overgeleverd dat de Profeet, sallallaahu ‘alayhi wa sallam, langs kleine kinderen liep die aan het spelen waren en hen begroette met de vredesgroet. - Stay-listening: veel ouders gaan de mist in bij woede-uitbarstingen of huilbuien van het kind. Het advies aan ouders is om volledig aanwezig te zijn bij het kind, het kind te omhelzen en naar het kind te luisteren. Velen onder ons voelen zich ongemakkelijk wanneer een kind heftige emoties zoals verdriet of boosheid uit, wellicht omdat we dit zelf als kind niet mochten uiten. Hierdoor ervaren we een oud trauma en proberen we het kind te laten stoppen met huilen op verschillende manieren, zoals boos worden op het kind of het kind proberen af te leiden met iets lekkers. Wanneer je luistert naar de emoties van je kind, luister je ook naar de emoties van jouw innerlijke kind dat deze gevoelens niet mocht uiten. Het kind voelt zich geaccepteerd en kan zijn gevoelens loslaten. Ouders dienen zichzelf hierna goed te verzorgen omdat het in ernstige gevallen erg vermoeiend kan zijn. Het is belangrijk dat je jezelf rust gunt om weer een goede ouder voor je kind te kunnen zijn.
Spel om empathie aan te leren
Je kunt spel ook gebruiken om specifieke gedragingen van je kind aan te pakken. Dit doe je bijvoorbeeld door poppetjes te gebruiken en situaties na te bootsen waarin je kind problematisch gedrag vertoont. Als je kind bijvoorbeeld dingen niet netjes vraagt, kan je dit naspelen met een poppetje dat eerst dingen eist en daardoor negatieve consequenties ervaart, en vervolgens dingen netjes vraagt en daarmee wel zijn doel bereikt. Door de boodschap op een indirecte en speelse manier over te brengen, geef je je kind niet het gevoel dat hij wordt aangevallen. Dit zorgt ervoor dat je kind ontspannen is en de boodschap binnenkomt. Als je een kind onder de zeven jaar met woorden aanspreekt weet je daarnaast niet of hij de logica achter je boodschap begrijpt, maar wanneer je spel gebruikt, kan je zeker zijn van de aandacht en interesse van je kind.
Poppetjes (of knuffels) kunnen ook erg van pas komen wanneer jouw kind onaanspreekbaar is. Als je kind negatieve gevoelens heeft tegenover jou of zich niet durft te uiten, zal een pop als tussenpersoon de nodige afstand creëren waardoor je wellicht toch met je kind kan communiceren.
Spel om moeilijke dingen te verwerken of ter voorbereiding
Mensen verwerken hun pijnlijke ervaringen zonder zich hiervan bewust te zijn, door deze ervaringen keer op keer na te vertellen totdat de herinneringen geen pijn meer doen. De drang om onze negatieve ervaringen te delen met anderen om het op die manier te verwerken ligt in onze aanleg, maar velen van ons leren als kind dat hier geen ruimte en aandacht voor is.
Een persoonlijke ervaring die ik hiermee had, was toen de juf van mijn zoontje hem een keer erop aansprak dat hij niet door anderen heen mocht praten. Hij werd hierdoor geraakt en deelde iedere dag met mij dat hij zijn juf niet lief vond. Ik gaf mijn zoontje niet volledig de ruimte het verhaal keer op keer te vertellen, omdat ik veel liever hoorde dat hij zin heeft om naar school te gaan. Daarom probeerde ik hem ervan te overtuigen dat zijn juf wel lief is en dat hij het niet zo groot moest maken. Een betere benadering zou zijn geweest om hem de ruimte te geven om het verhaal zo vaak te vertellen als hij nodig had om de negatieve ervaringen compleet te verwerken en vergeten. Met poppenspel zouden we het scenario opnieuw kunnen afspelen totdat hij het saai zou vinden en hij er geen pijn meer bij zou voelen.
Dit middel kan niet alleen achteraf, maar ook vooraf aan gebeurtenissen gebruikt worden om kinderen op dingen voor te bereiden. Sommige kinderen hebben veel moeite met veranderingen en hebben er baat bij als ze vooraf weten wat ze kunnen verwachten. Denk hierbij aan een lange vliegreis, een bezoek aan de tandarts, de komst van een nieuwe baby, enzovoort. Als de gebeurtenis zich voltrekt voelen kinderen zich dan veilig omdat ze weten wat er aan de hand is en hoe ze kunnen reageren.
Speelsheid en creativiteit in de opvoeding
Tot slot zou ik ouders willen aanmoedigen om zich speelsheid en creativiteit eigen te maken op alle momenten. Als je altijd op dezelfde manier reageert op je kind(eren) kan je alleen dezelfde resultaten verwachten. Op ieder moment, bij elke gebeurtenis, zijn er oneindig veel manieren waarop je kan reageren. Maak daarom een creatieve keuze en zet spel in voordat je kind de leeftijd bereikt waarop ze daar niet meer op reageren. Als ouder zul je vaak in situaties terechtkomen waarin je niet weet wat de beste manier van handelen is. Op dit soort momenten is het belangrijk dat je even pauze neemt en hulp vraagt aan Allah om je te leiden naar de juiste reactie. Daarnaast zijn du’aa` doen voor je kind en barmhartigheid en liefde tonen onderdelen van de opvoeding die altijd van pas komen en vroeg of laat hun vruchten af zullen werpen, omdat we als mens geen macht hebben over anderen en respect niet af te dwingen is.
