Grip op excessief schermgebruik

4 oktober 2021. Een historisch moment in het digitale tijdperk waarin we leven. De dag waarop Facebook, Instagram én Whatsapp voor een aantal uur eruit lagen. Die dag heeft ons wereldwijd laten inzien hoe moeilijk het was dat deze diensten zonder enige aankondiging offline gingen.

De afgelopen twee decennia zien wij een explosie in gebruik van digitale technologie (Pandya & Lodha, 2021). Hierdoor is het onderhouden van sociale contacten steeds gemakkelijker geworden. Waar we voorheen mensen alleen konden bereiken op de vaste telefonie, is het nu mogelijk om altijd en overal mensen te contacteren. Ook is sinds de intrede van de nieuwe media, ook wel sociale media genoemd, het steeds gemakkelijker om het leven van mensen nauw te volgen. De (digitale) wereld lijkt aan onze voeten te liggen; de mogelijkheden lijken oneindig. Wij nemen je graag mee in dit artikel om samen te bekijken of deze heuse verandering wel zo goed is voor onze mentale, fysieke en spirituele gesteldheid. Ready?

Toename schermtijd
Uit onderzoek is gebleken dat in de afgelopen jaren de schermtijd – de hoeveelheid tijd dat wij op onze schermen kijken – significant is toegenomen (Radtke, Apel, Schenkel, Keller & von Lindern, 2021). Daarnaast is er op dit moment een andere verontrustende trend gaande. De COVID-19 uitbraak heeft er namelijk voor gezorgd dat miljoenen mensen, over de hele wereld, genoodzaakt zijn om thuis te blijven, om zichzelf – en de mensen om hen heen – te beschermen tegen de verspreiding van het coronavirus. Dit gaat helaas ook gepaard met een toename in gebruik van digitale middelen. Vele face-to-face momenten hebben plaats moeten maken voor online bijeenkomsten. Denk hierbij aan vergaderingen, lessen en andere sociale activiteiten die nu via een online communicatieplatform gehouden moeten worden. We zien niet alleen een stijging van schermtijd onder volwassenen, maar ook onder kinderen (World Health Organization, 2020). Waar we voorheen gemiddeld zo’n 3 uur op een dag op onze smartphones zaten, wordt dit aangevuld met een x aantal extra uren aan schermtijd. Dit is zorgwekkend, want uit onderzoek is gebleken dat een hoge schermtijd schadelijk kan zijn voor de gezondheid (Pandya & Lodha, 2021). 

Gezondheidseffecten 
Wetenschappers hebben kunnen aantonen dat een gemiddelde schermtijd van 10 uur, een breed scala aan lichamelijke problemen kan veroorzaken. Voorbeelden hiervan zijn hoofdpijn, vermoeidheid, concentratieproblemen, slapeloosheid, sensitiviteit voor licht en het hebben van brandende, jeukende of droge ogen. Ook kan excessieve schermtijd leiden tot langdurig inactief zitgedrag. Dit kan resulteren in gewichtstoename, lichaamspijnen en een slechte houding. Op de lange termijn kan een ongezond zitgedrag een aanleiding zijn voor verscheidene andere problemen zoals obesitas, diabetes en hart- en vaatziekten (Lohi, Thakre, Meshram, Meshram & Muley, 2021; Nagata, Magid & Gabriel, 2020; Stiglic & Viner, 2019). Vanuit de mentale invalshoek zien wij helaas ook een reeks aan negatieve mentale gezondheidsuitkomsten door excessief schermgebruik. Denk hierbij aan psychische problemen, zoals emotionele instabiliteit en het risico op depressie of angst (Pandya & Lodha, 2021; Stiglic & Viner, 2019). Er zijn ook aanwijzingen dat overmatig gebruik van smartphones het risico op gedragsstoornissen, emotionele en cognitieve stoornissen bij adolescenten en jongvolwassenen kan verhogen. Dit is verontrustend, gezien wetenschappers ook verwachten dat dit het risico op vroege dementie op de late volwassenheid kan vergroten (Neophytou, Manwell & Eikelboom, 2021).

Actief versus inactief schermgebruik 
Wij kunnen er niet omheen: een deel van onze schermtijd is noodzakelijk, hetzij voor werk of educatie, hetzij voor andere belangrijke doeleinden. Het is in deze tijd daarom bijna onmogelijk om onze schermtijd te reduceren naar bijna niets. En dat is ook niet iets wat van je verwacht wordt. Wat wel van je verwacht wordt, is dat je als moslim inzicht probeert te krijgen in wat degelijk het verschil kan maken in je eigen leven. Wat je hierbij kan helpen is om te kijken hoe jij gebruik maakt van je digitale apparaten. Een interessante wetenschappelijke bevinding is dat er een verschil blijkt te zijn tussen het actief gebruiken van digitale apparaten en het passief absorberen wat er op het scherm staat (Pandya & Lodha, 2021; Winther & Byrne, 2020). Ongereguleerde hoeveelheden schermtijd blijkt te kunnen leiden tot nadelige effecten op je gezondheid, terwijl gereguleerd, rationeler gebruik juist tot positieve resultaten kan leiden. Zo is bijvoorbeeld het doelloos scrollen door een paar foto’s op Instagram minder gereguleerd en rationeel dan het actief deelnemen aan een online training over gezonde voeding. Vanuit de Islam leren wij ook dat wij niet doelloos en irrationeel om moeten omgaan met onze kostbare tijd. Zo zei imam Ibn al-Qayyim, een grote islamitische geleerde:

“Het verspillen van tijd is erger dan de dood. Want het verspillen van tijd berooft je van Allah en het Hiernamaals, terwijl de dood je wegneemt van de dunyaa (het wereldse leven) en haar mensen.’’¹

Digitale detox
De afgelopen jaren vliegt het woord ‘detox’ ons om de oren. Zo kennen wij de welbekende detox kuren om bijvoorbeeld onze lever, darmen en nieren te ontdoen van alle gifstoffen. Geloof het of niet, maar nu lijkt er ook een detox te bestaan die je helpt jezelf te ontzien van onnodige digitale belasting. Met een digitale detox probeert men voor een bepaalde periode af te zien van het gebruik van digitale apparaten, om zo de schermtijd te reduceren (Pathak, 2016; Radtke et al., 2021). Ondanks dat onderzoek naar digitale detox nog in de kinderschoenen staat, zijn er bepaalde wetenschappers die digitale detox zien als een mogelijk veelbelovende interventie voor het verminderen van de schermtijd (Schmitt, Breuer & Wulf, 2021). Er zijn echter ook wetenschappers die wat sceptisch zijn. Ze zien digitale detox momenteel nog niet als uitkomst. Er is helaas op dit moment nog te weinig wetenschappelijk onderbouwd, waardoor het nog te pril is om conclusies te kunnen trekken hieruit (El-Khoury, Haidar, Kanj, Bou Ali, & Majari, 2021; Radtke et al., 2021). Maar wees niet getreurd. De huidige wetenschap probeert steeds meer aandacht te schenken aan hoe men op een gezonde manier digitale middelen kan gebruiken en welke interventies er eventueel toegepast kunnen worden om ons digitaal welbevinden te verbeteren.

Conclusie
Al met al kunnen wij concluderen dat wij zorgzamer onze tijd moeten spenderen in de digitale wereld om zo ons lichaam en onze geest geen mogelijke schade te berokkenen. Het is als eerst dus raadzaam om voor jezelf uit te zoeken in hoeverre je doelloos gebruik maakt van jouw smartphone, tablet, laptop en andere digitale apparaten. Het is daarna goed om te kijken hoe je rationeler en gereguleerder met je digitale middelen om kunt gaan. Wees je ervan bewust dat het onmogelijk is om meteen het tij te keren. Een effectieve verandering zit hem namelijk in kleine, structurele aanpassingen. Je hoeft bijvoorbeeld niet in één keer volledig af te stappen van alle sociale mediakanalen, maar je kan wel proberen om bij jezelf te ontdekken of er bepaalde ongezonde patronen zijn waar je aan wilt werken. Kleine aanpassingen kunnen namelijk al een groot verschil maken.²